Celem nowej regulacji jest usprawnienie przebiegu postępowań cywilnych i wyeliminowanie sytuacji, w których uczestnik postępowania wykorzystuje uprawnienia procesowe jedynie pozornie i dla osiągnięcia innego celu niż przewidziany przez ustawodawcę. Nowy przepis art. 41 k.p.c. będzie podstawą prawną dla wykluczenia działań strony, której nie zależy na sprawnym toku postępowania i która podejmuje czynności procesowe dla zwłoki w prawomocnym zakończeniu sprawy.
Skutki nadużycia praw procesowych uregulowane zostały w art. 2262 k.p.c. Zwrócić należy uwagę, że przepis ten nakłada na sąd obowiązek pouczenia strony o skutkach nadużycia prawa procesowego. Jeśli zachowanie strony w świetle okoliczności sprawy wskazywać będzie na nadużycie przez nią prawa procesowego, sąd obowiązany będzie pouczyć ją o możliwości zastosowania wobec niej określonych sankcji, tj.: (1) ukarania grzywną, (2) nałożenie na stronę obowiązku zwrotu kosztów procesu w całości bądź w części większej, niż wskazywałby wynik sprawy, (3) na wniosek strony przeciwnej – zobowiązanie do zapłaty podwyższonych kosztów zastępstwa procesowego, (4) możliwość podwyższenia stopy zasądzonych odsetek.
Jako, że nadużycie prawa procesowego może być stwierdzone dopiero na podstawie całokształtu okoliczności sprawy, zastosowanie sankcji następować będzie w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
W niektórych sytuacjach sąd będzie miał możliwość wcześniejszej reakcji na zachowania strony podjęte w innym celu niż rozpoznanie sprawy cywilnej. Mianowicie we wskazanych przez ustawę przypadkach możliwe będzie pozostawienie pisma w aktach sprawy bez jego rozpoznania. Taka forma załatwienia sprawy nie będzie też podlegała zaskarżeniu. Ustawodawca wprowadził taki sposób załatwienia sprawy w trzech wypadkach: (1) niedopuszczalnego wniosku o wyłączenie sędziego (art. 531 k.p.c.), (2) niedopuszczalnego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu (art. 1172 § 2 k.p.c.), (3) niedopuszczalnego wniosku o sprostowanie orzeczenia (art. 3501 k.p.c.).
Klauzula generalna nadużycia prawa procesowego w postępowaniu cywilnym nie jest instytucją nową. Nadużycie praw procesowych było dotychczas wyprowadzane przez doktrynę i orzecznictwo z zasad ogólnych postępowania cywilnego oraz klauzuli dobrych obyczajów (art. 3 k.p.c.). Czy jej zdefiniowanie i wyrażenie w przepisie wprost spowoduje że strony będą prowadzić sprawny i lojalny spór? Czas pokaże.
