Sąd Najwyższy podkreślił, że podstawą nadzwyczajnego środka odwoławczego jakim jest skarga kasacyjna może być okoliczność, gdy biegły sądowy nie przybiera „aktywnej roli” w postępowaniu dowodowym także w sytuacji niepełnego materiału badawczego mogącego być przedmiotem opinii. W tym samym wyroku poruszono również ważną kwestię uprawnienia ustalenia popełnienia przestępstwa przez sprawcę szkody poza postępowaniem karnym.
Porównaj artykuł: Ustalanie popełnienia przestępstwa przez sąd cywilny
W związku powyższym, w omawianym wyroku z dnia 10 sierpnia 2017 r. sygn. akt II CSK 837/16 Sąd Najwyższy zawarł następujące tezy:
„Naruszenie przepisów postępowania stanowi podstawę skargi kasacyjnej tylko wówczas, gdy mogło mieć istotny wpływ na wynik postępowania. Nie jest zatem wystarczające potwierdzenie jedynie możliwego, a nie rzeczywiście występującego, związku między naruszeniem prawa a treścią orzeczenia.
Skarżący powinien wykazać, że następstwa stwierdzonych wadliwości były tego rodzaju lub tej skali, że współkształtowały, lub mogły kształtować treść zaskarżonego orzeczenia. Nie chodzi przy tym o rangę przepisów prawa procesowego, ale o wykazanie szczególnego związku pomiędzy uchybieniem a wynikiem sprawy.”
oraz
„Arbitralne stwierdzenie przez sąd z urzędu, że dokonanie przez biegłego sądowego rekonstrukcji przebiegu wypadku drogowego na podstawie dostępnego materiału dowodowego jest niemożliwe i oddalenie wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, stanowi naruszenie art. 278 k.p.c.”
oraz
„Należy dopuścić samodzielne stwierdzenie przez sąd w postępowaniu cywilnym, czy popełniono przestępstwo.”
Pierwsza wyżej przytoczona teza związana jest sensu stricto z podstawą skargi kasacyjnej. Przypomnieć więc należy, że według art. 3983 § 1 k.p.c. przesłanką wniesienia środka odwoławczego w postaci skargi kasacyjnej zawarte są art. 3983 § 1 k.p.c. może być:
1) naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie;
2) naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy”.
Jednocześnie ustawodawca wprowadził w art. 3983 § 3 k.p.c., negatywne przesłanki, które dyskwalifikują zarzut jako podstawę skargi kasacyjnej, a mianowicie:
„Podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów”.
Sąd Najwyższy w omawianym wyroku opowiada się za ścisłą wykładnią art. 3983 § 3 k.p.c., czyli zmierzającą do odrzucenia tylko tych zarzutów, które bezpośrednio dotyczą podstawy faktycznej wyrokowania, natomiast umożliwiającą jednak powoływanie się na takie naruszenie przepisów postępowania, których ostateczną konsekwencją jest błędne ustalenie stanu faktycznego, jeżeli tylko nie należą do kategorii błędnej oceny dowodów, lub błędnego wnioskowania, ponieważ wychodziło by poza zakres stosowania art. 3983 § 3 k.p.c.
Powyższe stanowisko Sądu Najwyższego porusza istotną z punktu widzenia praktycznego kwestię skonstruowania skutecznych zarzutów skargi kasacyjnej, czyli de facto wniesienia poprawnie skonstruowanego środka zaskarżenia.
„W orzecznictwie, istnieje bowiem spór co do tego, czy strona wnosząca skargę kasacyjną, zarzucając naruszenie przepisów postępowania, w zakresie postępowania dowodowego, celem skutecznego postawienia zarzutu, może powołać się wyłącznie na naruszenie art. 227 k.p.c., czy też zarzut naruszenia tego przepisu, należy powiązać z naruszeniem innych przepisów, regulujących postępowanie dowodowe”. (D. Kucharski, Skuteczność zarzutu naruszenia przepisów postępowania w skardze kasacyjnej, z powołaniem się wyłączenie na przepis art. 227 k.p.c., LEX/el. 2020.)
Stanowisko judykatury co do oparcia skargi kasacyjnej wyłącznie na wskazaniu naruszenia art. 227 k.p.c. jest podzielone, jedno ze stanowisk Sądu Najwyższego aprobuje skonstruowanie skargi kasacyjnej biorąc za podstawę wyłącznie zarzut naruszenia art. 227 k.p.c., jednak istnieje także odmienne stanowisko, według którego aby skutecznie postawić taki zarzut w skardze kasacyjnej, nie wystarczy powołanie się wyłącznie na naruszenie art. 227 k.p.c. Pomimo skrajnej odmienności, oba powyższe stanowiska Sądu Najwyższego funkcjonują w obrocie prawnym, co więcej wciąż nie ma decydującego głosu, które stanowisko zasługuje na miano przeważającego w judykaturze.
Pozostając przy kwestii naruszeniach przepisów postępowania cywilnego na kanwie prezentowanego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2017 r. sygn. akt II CSK 837/16, należy podkreślić, że Sąd Najwyższy w dość szeroki i zdecydowany sposób odniósł się do kwestii znaczenia dowodu z opinii biegłego sądowego, jako elementu materiału dowodowego. W wielu sporach sądowych, aby dostatecznie wyjaśnić kwestie związane z wiedzą specjalną, konieczne jest odwołanie się do opinii biegłego. To on dysponując specjalistyczną wiedzą odgrywa kluczową rolę w postępowaniu dowodowym, często dając solidną podstawę końcowemu rozstrzygnięciu danej sprawy. Dlatego też, jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w omawianym orzeczeniu, art. 278 § 1 k.p.c. jest bardzo istotnym wskazaniem dla całego postępowania sądu, ponieważ
„Przepis ten nie pozwala na zastąpienie biegłego przez sąd […]”.
Ponadto Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd przeprowadzając postępowanie dowodowe i rezygnując z dowodu z opinii biegłego sądowego, nie może powoływać się na fragmentaryczny materiał dowodowy i jednocześnie sam przesądzać, że biegły sądowy nie jest w stanie wydać opinii na jego podstawie. Sąd Najwyższy zaznaczył, że to biegły, a nie sąd jest ekspertem w danej konkretnej dziedzinie i to biegły winien rozstrzygać, czy możliwe jest w realiach danej sprawy wydanie pełnej i wiążącej ekspertyzy. Rozstrzygnięcie tej kwestii także wymaga wiedzy specjalnej.
Na gruncie omawianego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2017 r. sygn. akt II CSK 837/16 wspomnieć można także o uchybieniu przepisowi art. 316 § 1 k.p.c. jako podstawy kasacyjnej. Przepis powyższy stanowi, że:
§ 1. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.
§ 2. Rozprawa powinna być otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu.
Zatem art. 316 k.p.c. określa zasadę aktualności rozstrzygnięcia. Sąd Najwyższy odnosząc się do powoływania wyżej wymienionego przepisu jako podstawy kasacyjnej z jednej strony stwierdził, że nie może stanowić podstawy wysuwania zarzutów co do określenia konsekwencji wynikających z obowiązywania normy prawnej i zarzutów dotyczących subsumcji ustaleń faktycznych do wskazanej normy prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 300/06, nie publ.), z drugiej stwierdza, że skarżący, który zarzuca naruszenie wskazanego przepisu w odniesieniu do pominiętych okoliczności sprawy, powinien przywołać konkretne zdarzenia (fakty) nieuwzględnione w toku postępowania sądowego oraz wyjaśnić ich wpływ na wynik sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2000 r., IV CKN 647/00, nie publ.).
Za istotne uważam również ustalenie w omawianym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2017 r. sygn. akt II CSK 837/16, że sąd cywilny posiada kompetencje do samodzielnego stwierdzenia, czy szkoda wynikła ze zbrodni lub występku w rozumieniu kodeksu karnego oraz art. 4421 k.c.
„… judykatura wyraźnie dopuszcza samodzielne stwierdzenie przez sąd w postępowaniu cywilnym, czy popełniono przestępstwo. Jeżeli w postępowaniu karnym nie stwierdzono tego z jakiejkolwiek przyczyny, a kwestia ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu, sąd cywilny jest obowiązany do dokonania własnych ustaleń odnośnie do podmiotowych i przedmiotowych znamion przestępstwa (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2013 r., III CZP 50/13, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2008 r., III CSK 193/08, z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 633/00, z dnia 18 listopada 1997 r., I CKN 308/97, z dnia 13 lipca 1966 r., II CR 214/66).
Nie chodzi w tym wypadku o zastąpienie sądu, tylko przesłankowe ustalenie okoliczności istotnej dla odpowiedzialności cywilno – prawnej sprawcy danego czynu. Następuje to według zasad właściwych postępowaniu karnemu, w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych przy wykorzystaniu opinii biegłych.”
