Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 kwietnia 2019 r. o sygn. III CZP 106/18 wyjaśnia jak kształtuje się odpowiedzialność za długi małżonka w kontekście na podstawie znaczenia materialnego i procesowego art. 41 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359 – dalej jako: „k.r.o”). w brzmieniu po jego zmianach w 2004 r. Według art. 41 § 1 k.r.o., jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Zdaniem Sądu Najwyższego w takim wypadku, obojga małżonków można uznać za dłużników, a więc nie tylko tego który zaciągał zobowiązanie (dłużnik osobisty), ale także tego, który odpowiada tylko za określony dług i staje się dłużnikiem, wprawdzie nie osobistym, ale ponoszącym odpowiedzialność za cudzy dług z przedmiotów objętych wspólnością majątkową.
W rezultacie, wierzyciel może takiej wierzytelności dochodzić na drodze sądowej przeciwko obojgu małżonkom. Wierzyciel powinien w takim wypadku żądać zasądzenia od nich in solidum dochodzonego roszczenia, jednakże z „zastrzeżeniem” na rzecz małżonka dłużnika możliwości powołania się w czasie egzekucji na treść art. 319 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm., dalej jako: „k.p.c.”), zatem odpowiedzialność za długi małżonka może być ograniczona do składników majątku wspólnego.
Odpowiedzialność za długi małżonka – klauzula wykonalności
Sąd Najwyższy czytelnie zajął więc stanowisko, że możliwość nadania na podstawie art. 787 k.p.c. klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika, nie jest jedyną drogą do uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowi dłużnika. Jest to istotne zwłaszcza wobec tego, że art. 787 k.p.c. wymaga zgody małżonka dłużnika w formie dokumentu urzędowego lub prywatnego. Tymczasem w postępowaniu na drodze sądowej, zgoda małżonka dłużnika może wynikać z przeprowadzenia innych dowodów, niż tylko dokument urzędowy lub prywatny. Zgoda ta w procesie może być domniemana, wykazywana okolicznościami towarzyszącymi danej czynności dłużnika, a więc w braku pisemnej zgody małżonka dłużnika, wyrażonej w dokumencie, daje szanse wierzycielowi na zaspokojenie swojego roszczenia z większej masy majątkowej – nie tylko majątku osobistego dłużnika, ale także z majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka.
To sprawia, że zgodnie z art. 41 § 1 k.r.o. obojga małżonków można uznać za dłużników, a więc tego który zaciąga zobowiązanie, ale także tego, który odpowiada tylko za określony dług i staje się dłużnikiem ponoszącym odpowiedzialność za cudzy dług z przedmiotów objętych wspólnością majątkową.
Majątek wspólny a przedsiębiorstwo
Warto zaznaczyć, że jeżeli w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi przedsiębiorstwo, to sąd może nadać w trybie art. 787(1) k.p.c. klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do tego przedsiębiorstwa, jeżeli tylko wierzyciel wykaże, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przez dłużnika przedsiębiorstwa. Natomiast wierzyciel w takiej sytuacji nie musi wykazywać zgody małżonka dłużnika, bo w wypadku „przedsiębiorstwa” nie jest ona w ogóle wymagana, co zdaje się wynikać z istoty prowadzenia w ramach działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i akceptowalnego ryzyka z tym związanego.
