Czy uniewinnienie oskarżonego oraz przedawnienie karalności zarzucanego mu czynu wpływa na a dopuszczalność wniesienia kasacji przez oskarżyciela publicznego?
Postanowieniem z dnia 9 czerwca 2022 roku, sygnatura akt I KK 52/22, Sąd Najwyższy orzekł, że
„Za niedopuszczalne uznać należy wniesienie kasacji od wyroku uniewinniającego oskarżonego w sprawie dotyczącej uchylania się od opodatkowania, w sytuacji w której karalność zarzucanego czynu uległa przedawnieniu. Dotyczy to również sytuacji, w której wystąpił błąd co do kwalifikacji prawnej czynu”.
Stan faktyczny sprawy
Postanowieniem z dnia 9 czerwca 2022 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt I KK 52/22, Sąd Najwyższy – na podstawie art. 529 k.p.k. a contrario – umorzył postępowanie kasacyjne zainicjowane przez prokuratora oraz naczelnika Urzędu Celno – Skarbowego.
Organ podatkowy zarzucił oskarżonemu – podatnikowi, że ten w czerwcu 2011 r. z naruszeniem prawa podatkowego uchylał się od opodatkowania, przez to, że nie ujawnił przedmiotu opodatkowania oraz nie złożył wymaganej deklaracji – tj. przestępstwo skarbowe z art. 54 § 2 kodeksu karnego skarbowego. Przestępstwo to zagrożone jest karą grzywny.
Sądy powszechne uniewinniając oskarżonego zauważyły błąd w przyjętej kwalifikacji prawnej zarzuconego oskarżonemu czynu, zamiast z § 2 w art. 54 kodeksu karnego skarbowego winien to być § 1 tego przepisu. Prokurator oraz naczelnik Urzędu Celno – Skarbowego wnieśli kasację od ww. wyroku co do zasady, żądając wyroku skazującego, niezależnie od kwalifikacji z właściwej jednostki art. 54.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Skład orzekający z I Izby Karnej Sądu Najwyższego, do której trafiły obie kasacje, uznał, że ich rozpoznanie w sprawie o czyn z kodeksu karnego skarbowego, którego karalność uległa przedawnieniu, jest niedopuszczalne.
Przyjmując, że maksymalny okres przedawnienia dla przestępstwa skarbowego z art. 54 § 2 kodeksu karnego skarbowego wynosi z mocy art. 44 § 1 pkt 1 i § 5 tego kodeksu 10 lat, oraz uwzględniając, że zgodnie z art. 44 § 3 bieg przedawnienia przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej (jak w art. 54) rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej należności, w komentowanej sprawie nastąpiło przedawnienie z dniem 1 stycznia 2022 r.
Z tego powodu, jedyną decyzję, jaką mógł podjąć Sąd Najwyższy w dniu 9 czerwca 2022 r. było umorzenie postępowania kasacyjnego, i to pomimo, że chwili wniesienia tych kasacji wskazane przedawnienie karalności jeszcze nie nastąpiło.
Należy przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 529 kodeksu postępowania karnego:
„Wniesieniu i rozpoznaniu kasacji na korzyść oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zatarcie skazania, akt łaski ani też okoliczność wyłączająca ściganie lub uzasadniająca zawieszenie postępowania.”
Mając na uwadze treść wskazanego przepisu, a contrario należy jednak uznać, że rozpoznanie kasacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego, jeżeli zachodzi okoliczność wyłączająca ściganie – przewidziana w art. 17 § 1 kodeksu postępowania karnego – jawi się jako niedopuszczalne. Taka sytuacja miała miejsce w omawianej sprawie, bowiem karalność czynu, którego dopuścić się miał oskarżony uległa przedawnieniu.
Sąd Najwyższy podkreślił, że wobec tego, iż obie kasacje dotyczyły rozstrzygnięcia uniewinniającego, nie było możliwe ich rozpoznanie przy odwróceniu ich kierunku (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1992 r., I KZP 40/91, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2013 r., III KK 44/13).
Błąd kwalifikacji prawnej czynu
W przedmiotowym postępowaniu, sąd I instancji w pisemnym uzasadnieniu (uzupełnieniu uzasadnienia) wydanego wyroku sam przyznał, że dokonał błędnego ustalenia, co do kwoty podatku narażonego na uszczuplenie zarzucanym oskarżonemu czynem. Sąd I instancji jeszcze przed kontrolą odwoławczą wskazał, że błędnie uznał, iż była ona małej wartości w rozumieniu przepisów kodeksu karnego skarbowego (art. 53 § 14: „Mała wartość jest to wartość, która w czasie popełnienia czynu zabronionego nie przekracza dwustukrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia.”). Skutkiem tegoż błędu było zastosowanie przez Sąd I instancji korzystniejszej dla oskarżonego kwalifikacji prawnej z § 2, zamiast z § 1 w art. 54 kodeksu karnego skarbowego.
Przedawnienie karalności – postanowienie I KK 52/22
Sędzia sprawozdawca sądu odwoławczego stwierdził, że skoro wyrok sądu I instancji został zaskarżony wyłącznie na korzyść oskarżonego, powoduje to – z uwagi na zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego przewidziany w art. 434 § 1 pkt 1 oraz dyrektywę z art. 455 zd. 2 kodeksu postępowania karnego w zw. z art. 113 kodeksu karnego skarbowego – że poprawienie na jego niekorzyść kwalifikacji prawnej zarzucanego mu czynu jawi się jako absolutnie niedopuszczalne. Stanowisko to w pełni podzielił Sąd Najwyższy w komentowanym postanowieniu.
Porównaj wpis – Prawo karne gospodarcze
