W kwestii zakwalifikowania działania np. prezesa partii jako sprawstwo kierownicze, dla stacji TVN24 wypowiedział się partner Kancelarii, r.pr. Krzysztof Mitoraj.
Cały materiał jest dostępny pod adresem: Reasumpcja głosowania 11 sierpnia. Zawiadomienie do prokuratury na Jarosława Kaczyńskiego – Fakty TVN online (tvn24.pl)
Na czym polega sprawstwo kierownicze?
Popełnienie przestępstwa nie wymaga zawsze osobistego działania sprawcy. Nieobce praktyce wymiaru sprawiedliwości są takie stany faktyczne, kiedy to sprawca realizuje znamiona czynu zabronionego, znajdując się pod kierownictwem innej osoby. W związku z powyższym Ustawodawca w art. 18 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U.2020.1444 t.j. z dnia 2020.08.25, dalej również jako „k.k.”) określa formy zjawiskowe przestępnego współdziałania. Przepis wskazuje zarówno na sprawstwo w sensie wąskim (sensu stricto) obejmujące sprawstwo pojedyncze, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze i sprawstwo polecające, jak również sprawstwo w sensie szerokim (sensu largo), którego postaciami są podżeganie do popełnienia przestępstwa i pomocnictwo przy realizowaniu jego znamion.
W doktrynie wskazuje się, że sprawstwo kierownicze polega na kierowaniu wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Jest ono szczególną postacią sprawstwa, w której nie mamy do czynienia z bezpośrednią, osobistą realizacją znamion czynu zabronionego. W braku formuły sprawstwa kierowniczego zachowanie podmiotu kierującego wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę mogłoby być traktowane jako podżeganie lub/i pomocnictwo. Wydaje się jednak, że słuszne jest określenie go mianem sprawcy. Zachowanie takie zawiera pojęciowo większy ładunek społecznej szkodliwości niż podżeganie i pomocnictwo (por. Kardas, Regulacja, s. 66; Liszewska, Współdziałanie, s. 60–61, Bielski, Zasady, s. 27).
Istota sprawstwa kierowniczego
Paragraf drugi art. 18 k.k. definiuje sprawstwo kierownicze jako: „kierowanie wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę”. W ten sposób określa tę postać popełnienia czynu zabronionego. Jest nim panowanie nad czynem przez sprawcę kierowniczego i jego przewaga nad bezpośrednim wykonawcą. Jednocześnie odróżnia ją od formy niesprawczych przestępstwa – podżegania
i pomocnictwa.
Istotą sprawstwa kierowniczego nie jest samo nakłonienie, ułatwienie czy polecenie wykonania czynu. Identycznie z konstrukcją współsprawstwa sprawstwo kierownicze stanowi podstawę do poszerzenia zakresu odpowiedzialności za sprawstwo. Obejmuje ono sytuacje, w których kierujący nie realizuje własnoręcznie żadnego z elementów znamion czynu zabronionego. Wykonuje go jednak przez zachowanie innej osoby pozostającej pod jego kierownictwem (por. W. Wolter, Nauka…, s. 300; W. Mącior, Postacie…, s. 756 i n.; A. Zoll, Odpowiedzialność…, s. 57 i n.; W. Cieślak, Kierowanie…, s. 66 i n.; A. Wąsek, Współsprawstwo…, s. 90 i n.; tenże, Kodeks…, t. 1, s. 252 i n.; R. Dębski, O teoretycznych…, s. 123 i n.)
Stanowisko judykatury
Sąd Najwyższy w wyroku z 30 maja 1975 r., Rw 204/75, OSNKW 1975, nr 8, poz. 115 uściślił, że: „Istotą sprawstwa kierowniczego […] jest to, że osoba kierująca realizacją przez inną osobę czynu zabronionego znajduje się w takiej sytuacji, w której ma rzeczywistą możliwość faktycznego panowania nad rozwojem i przebiegiem bezprawnej akcji. Istotnym elementem tego panowania jest to, że od decyzji osoby kierującej popełnieniem przez inną osobę czynu zabronionego zależy rozpoczęcie i prowadzenie, a ewentualnie także zmiana lub nawet przerwanie całej bezprawnej akcji”.
Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 grudnia 1987 r. sygn. akt IV KR 412/87. Sąd wskazał, że ,,Stosownie do utrwalonych i w zasadzie jednolitych poglądów doktryny i orzecznictwa sprawstwo kierownicze jest czymś różnym od podżegania i pomocnictwa, nie wystarcza zatem do przyjęcia tego sprawstwa nakłanianie czy ułatwianie czynu przestępnego. Istota sprawstwa kierowniczego polega na zorganizowaniu i kierowaniu akcją przestępczą, a nadto na możliwości kierowania wykonaniem przestępstwa, kształtowaniem jego przebiegu i regulowaniu czynności innych osób.’’
Podsumowując, konstrukcja sprawstwa kierowniczego wymaga ze swojej istoty współdziałania conajmniej dwóch osób. Sprawca kierowniczy nie jest jednak wykonawcą czynu zabronionego, skoro sam bezpośrednio nie realizuje jego znamion. Przedmiotem czynności kierującego jest zachowanie bezpośredniego wykonawcy, które stanowi wypełnienie znamion konkretnego czynu zabronionego.
Porównaj artykuł: Prawo karne
Opracowała: apl. radc. Gracjana Wilczyńska
