Umowa SPA (share purchase agreement), to umowa przeniesienia udziałów albo akcji. Umowa reguluje m.in. warunki transakcji, wysokość i sposób zapłaty ceny oraz wszelkie obowiązki i odpowiedzialność stron.
Zgodnie z brzmieniem art. 338 kodeksu spółek handlowych (dalej: k.s.h.) umowa ograniczająca na określony czas rozporządzanie akcją lub częścią ułamkową akcji jest dopuszczalna. Ograniczenie rozporządzania nie może być ustanowione na okres dłuższy niż pięć lat od dnia zawarcia umowy. Cytując dalej powołany przepis, dopuszczalne są umowy ustanawiające prawo pierwokupu lub inne prawo pierwszeństwa nabycia akcji lub ułamkowej części akcji. Ograniczenia rozporządzania, wynikające z takich umów, nie mogą trwać dłużej niż dziesięć lat od dnia zawarcia umowy. Co ważne, okoliczność naruszenia dyspozycji powyższego przepisu nie ma wpływu na ważność dokonanego rozporządzenia. W związku z użyciem przez Ustawodawcę szeroko rozumianego pojęcia „rozporządzenia akcjami”, ograniczenie rozpościera się zarówno na akcje imienne, jak i na okaziciela oraz na świadectwa tymczasowe[1]. W ramach dozwolonych prawem ograniczeń w rozporządzaniu mieści się ustanowienie zastawu na akcjach.
Przeniesienie posiadania akcji a własność
Przeniesienie posiadania akcji nie jest równoznaczne z przeniesieniem prawa ich własności, czemu ma służyć umowa SPA. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dn. 27 kwietnia 2007 r., I CSK 11/07, kodeks spółek handlowych wyraźnie odróżnia wydanie dokumentu akcji od przeniesienia jego posiadania. Do wydania akcji dochodzi tylko wtedy, gdy przeniesienie posiadania następuje w sposób określony w art. 348 k.c.. Musi nastąpić przekazanie faktycznego władztwa nad dokumentem akcyjnym. Z reguły jest nim wręczenie akcji akcjonariuszowi. Wydanie akcji powinno nastąpić, gdy to spółka ma przekazać dokument akcjonariuszowi. Wiąże się ono z sytuacją, w której prawa z akcji powstają przez jej objęcie (art. 328 § 5, art. 335 i 451 § 2 k.s.h.).
Inaczej sytuacja przedstawia się przy zbyciu akcji, tj. transakcji, na potrzeby której powstaje umowa SPA. Jak wynika z art. 339 k.s.h., do przeniesienia akcji imiennych wystarcza pisemne oświadczenie albo na samym dokumencie akcji, albo w osobnym dokumencie, oraz przeniesienie posiadania akcji.
Ustawodawca używa określenia przeniesienie posiadania, a nie wydanie dokumentu akcji. Oznacza to, że władztwo nad dokumentem akcyjnym można przenieść w każdy prawnie dozwolony sposób. Innymi słowy, dostrzegając, że pomiędzy zbywcą a nabywcą akcji mogą istnieć różne złożone sytuacje prawne i faktyczne, ustawodawca wyraźnie zezwala, aby przeniesienie posiadania akcji nastąpiło nie tylko w sposób określony w art. 348 k.c., ale dopuszcza również możliwość przeniesienie posiadania akcji w sposób określony w art. 349-351 k.c., czyli bez konieczności wręczenia dokumentu akcyjnego. W kontekście analizy treści art. 338 k.s.h. należy również przytoczyć art. 57 § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego treścią, nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne. Art. 338 k.s.h. nie stanowi wyjątku od przytoczonej regulacji[2].
Umowa SPA – Rozporządzanie akcjami przez nieuprawnionego
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2008 roku w sprawie o sygn. akt V CSK 467/07 z akcjami na okaziciela związana jest zasada wynikająca z istoty dokumentów na okaziciela, że do przeniesienia praw wynikających z tych dokumentów nie stosuje się przepisów o przelewie wierzytelności; przeniesienie tych praw następuje przez przeniesienie własności dokumentu i do przeniesienia praw z dokumentu wymaga się wydania tego dokumentu (art. 92112 w zw. z art. 92116 k.c.; zob. też art. 517 § 1 i 2 k.c.). Jeżeli dokument akcji na okaziciela, także duplikat wydany w zamian za akcję umorzoną, jest nieważny, zbycie akcji nie powoduje przeniesienia na nabywcę praw wynikających z akcji.
Dalsze rozważania w zakresie charakterystyki Umowy SPA rozwiniemy w części drugiej artykułu.
Porównaj wpis: Prawo spółek
Opracowanie: apl. adw. Urszula Kotwicka
[1] Tak: A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2021, art. 338.
[2] J. Frąckowiak (w:) Kodeks, 2001, s. 546; W. Popiołek (w:) Kodeks, s. 874
