Czy zakresem zastosowania przepisu art. 527 § 1 k.c., stanowiącego podstawę skargi pauliańskiej, można objąć również zaniechanie czynności prawnej? Czy zaniechanie procesowe (np. niewniesienie powództwa) może podlegać zaskarżeniu na tej podstawie, jeśli jego ubezskutecznienie umożliwi wierzycielowi zaspokojenie się z walorów majątkowych, które wskutek zaniechania z majątku dłużnika wyszły lub do niego nie weszły?
Zastosowanie skargi pauliańskiej
Kwestia ta stała się przedmiotem analizy w ramach prowadzonego przez Kancelarię postępowania. W toku postępowania Sąd I instancji przychylił się do przedstawionej przez Kancelarię koncepcji prawnej wykraczającej poza dotychczasowe ujęcia doktryny i orzecznictwa.
Wskazaliśmy, że świadome zaniechanie czynności procesowej, prowadzące do uszczuplenia majątku dłużnika lub uniemożliwiające jego powiększenie, powinno być traktowane równoważnie z czynnością prawną z art. 527 § 1 k.c. Skoro bowiem wola dłużnika wyraża się także w bierności, której skutkiem jest pokrzywdzenie wierzycieli, to brak działania nie może pozostawać poza zakresem ochrony pauliańskiej.
Sąd I instancji przyjął tę argumentację, uznając, że skarga pauliańska może obejmować również zaniechania procesowe, jeśli ich konsekwencją jest pokrzywdzenie wierzycieli. Otwiera to drogę do skuteczniejszej ochrony wierzycieli w sytuacjach, gdy dłużnik, świadomie unikając działania, umożliwia osobom trzecim zachowanie nienależnych korzyści.
Artykuł dr Agnieszki Skorupki
Doświadczenie procesowe zdobyte w tej sprawie zainspirowało autorkę artykułu opublikowanego w „Przeglądzie Sądowym” (7–8/2025). Podejmuje on szerzej to zagadnienie i wskazuje możliwe kierunki dalszego rozwoju judykatury.
Zachęcamy do zapoznania się z całością artykułu.
Jak słusznie wskazała w artykule adwokat Agnieszka Skorupka, skarga pauliańska nie służy przeciwdziałaniu każdej bierności dłużnika, jednak praktyka pokazała, że literalne brzmienie art. 527 § 1 k.c. jest niewystarczające. Coraz częściej przyjmuje się, że także czynności procesowe – a nawet ich zaniechanie – można objąć skargą pauliańską dzięki wykładni rozszerzającej, uzasadnionej względami funkcjonalnymi i potrzebą skutecznej ochrony wierzycieli. Kluczową kwestią w wykładni pojęcia czynności prawnej w kontekście art. 527 § 1 k.c. wydaje się być sama wola stron ukierunkowana na wywołanie skutków w sferze materialnoprawnej. W konsekwencji brak działania (zaniechanie) dłużnika jest przejawem jego woli, aby wartość majątku dłużnika uległa zmniejszeniu albo niepowiększeniu, co prowadzi do pokrzywdzenia jego wierzycieli.
Porównaj wpis: Zakończenie sporu z konsorcjum
