Jedną z przyczyn zawieszenia postępowania wskazaną w Kodeksie postępowania cywilnego, a dokładniej w art. 177 § 1 pkt 4, jest ujawnienie się czynu, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Zgodnie z treścią przytoczonego przepisu zawieszenie postępowania z uwagi na toczące się postępowanie karne nie jest obligatoryjne i wymaga od sądu każdorazowego rozważenia wpływu ustaleń postępowania karnego na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej.[1]
Kiedy można mówić, że ustalenie czynu w drodze karnej będzie mogło wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej?
Odpowiedzi na tak postawione pytanie próbował udzielić Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2018 r. wydanym w sprawie o sygn. akt IV CSK 377/17. Sąd Najwyższy wskazał na dwojakiego rodzaju wpływ postępowania karnego na postępowanie cywilne.
Z jednej strony w ocenie Sądu Najwyższego o wpływie tym można mówić wówczas, gdy zachodzi prawdopodobieństwo wydania wyroku skazującego, którego ustalenia co do faktu popełnienia przestępstwa będą wiążące w postępowaniu cywilnym zgodnie z treścią art. 11 Kodeksu postępowania cywilnego [Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.].
Z drugiej strony nie można wykluczyć również takiej sytuacji, w której ustalenia poczynione w postępowaniu karnym wzbogacać będą zebrany w sprawie cywilnej materiał faktyczny i dowodowy, oddziałując przez to na ocenę dowodów i kierunek rozstrzygnięcia.[2]
W tym miejscu podkreślić należy również, że decyzja sądu w przedmiocie fakultatywnego zawieszenia postępowania nie jest jednak dowolna. Sąd ograniczony jest każdorazowo względami celowości, którymi powinien się kierować dokonując oceny zasadności zawieszenia.
Czym dokładnie powinien kierować się orzekający sąd cywilny przed wydaniem postanowienia w przedmiocie zawieszenia postępowania?
Jednym z pierwszych pytań, na które powinien udzielić odpowiedzi sąd cywilny jest rozstrzygnięcie, jak duże jest prawdopodobieństwo wydania w postępowaniu karnym wyroku, którego ustalenia mogłyby pozostawać w sprzeczności z ustaleniami sądu w postępowaniu cywilnym.[3] Nie powinno budzić wątpliwości, że ocena celowości zawieszenia postępowania winna odbywać się po uprzednim zapoznaniu się przez sąd orzekający z aktami postępowania karnego lub po uzyskaniu właściwych informacji od sądu karnego.
Na podstawie tak uzyskanych informacji sąd orzekający przeprowadza wnioskowanie, którego wynikiem każdorazowo jest odpowiedź na pytanie czy ustalenia sądu karnego w sprawie czynu przestępczego mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Udzielając odpowiedzi na tak postawione pytanie sąd orzekający obowiązany jest każdorazowo rozważyć, czy zachodzą obiektywne przesłanki przewidziane w art. 177 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego i ustalić o jaki czyn oskarżony jest pozwany, czy jest to ten sam czyn, o który toczy się postępowanie cywilne, czy pozostaje on w związku z rozpoznawaną sprawą cywilną oraz czy może mieć wpływ na jej rozstrzygnięcie.[4]
Pozostaje nam jedynie wyobrażać sobie jak niezwykle trudna musi być to czasami ocena, w szczególności z uwagi na ugruntowany już w judykaturze i doktrynie pogląd, zgodnie z którym zawieszenie postępowania cywilnego w oczekiwaniu na wydanie wyroku karnego powinno następować wyjątkowo.
Rozważając zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego sąd orzekający nie może także zapominać o względach ekonomii procesowej, które również znajdą w takich przypadkach swoje odzwierciedlenie. Nie można wykluczyć, że w postępowaniu karnym przeprowadzone zostaną dowody, które będą miały również znaczenie w procesie cywilnym. Przy podejmowaniu decyzji rozważeniu podlegać powinien również spodziewany czas trwania postępowania karnego i prawdopodobieństwo wydania w nim wyroku skazującego, stan zaawansowania postępowania cywilnego, a także charakter sprawy cywilnej, a w szczególności znaczenie jej szybkiego rozstrzygnięcia dla strony.[5]
Istotnym jest również to, że w razie zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego sąd zobowiązany jest interesować się na bieżąco przebiegiem postępowania w sprawie karnej w celu zapewnienia sobie możliwości kontroli swego stanowiska co do podstaw zawieszenia postępowania.[6]
Jak wygląda to w praktyce i kiedy najczęściej można spotkać się z zawieszeniem postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania cywilnego?
Niekwestionowanie prym w tym przypadku wiodą cywilne procesy odszkodowawcze z uwagi na to, że brak zawieszenia postępowania cywilnego w przypadku jednoczesnego toczenia się postępowania karnego, które dotyczy czyn będącego podstawą roszczeń cywilnych, rodziłoby poważne niebezpieczeństwo rozbieżności między wyrokiem sądu karnego i sądu cywilnego.
Jak wynika zatem z powyższego – stwierdzenie podstaw do zawieszenia postępowania cywilnego z powodu ujawnienia się czynu, którego ustalenie w drodze karnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej powinno być w każdym przypadku poprzedzone dokładną i wyczerpującą analizą stosunku obu postępowań i przewidywań co do wyroku skazującego, pomimo tego, że przesłanka ta nie ma charakteru bezwzględnego.
[1] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1998 r., sygn. I PKN 486/98, OSNP 2000/2/63
[2] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2018 r., sygn. IV CSK 377/17, LEX nr 2586030
[3] Magdalena Mazur. Zawieszenie postępowania cywilnego z powodu ujawnienia się czynu, którego ustalenie w drodze karnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego
[4] Magdalena Mazur. Zawieszenie postępowania cywilnego z powodu ujawnienia się czynu, którego ustalenie w drodze karnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego
[5] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2018 r., sygn. IV CSK 377/17, LEX nr 2586030
[6] Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1969 r., sygn. I PZ 75/68, LEX nr 6441
