W dniu 28 maja 2021 r. Sąd Najwyższy wydał uchwałę w sprawie o sygnaturze akt III CZP 27/20 w której uznał, że prawo do życia w czystym środowisku nie stanowi dobra osobistego podlegającego ochronie prawnej. Sąd Najwyższy podkreślił jednak związek zanieczyszczenia powietrza z innymi, niekwestionowanymi dobrami osobistymi, takimi jak: zdrowie, wolność czy prywatność.
W sprawie z powództwa Oliwera Palarza przeciwko Skarbowi Państwa o zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych z powodu zanieczyszczenia powietrza w Rybniku Sąd Okręgowy w Gliwicach, rozpatrując apelację powoda, przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia:
„Czy prawo do życia w czystym środowisku, umożliwiające oddychanie powietrzem atmosferycznym spełniającym standardy jakości określone w przepisach powszechnie obowiązującego prawa w miejscach, w których osoba przebywa przez dłuższy czas, w szczególności w miejscu zamieszkania, stanowi dobro osobiste podlegające ochronie na podstawie art. 23 w zw. z art. 24 i art. 448 Kodeksu cywilnego?”
Uchwała Sądu Najwyższego – III CZP 27/20
Sąd Najwyższy, rozstrzygając zagadnienie prawne, podjął uchwałę, w której uznał, że prawo do życia w czystym środowisku, umożliwiające oddychanie powietrzem spełniającym standardy jakości, nie jest dobrem osobistym podlegającym ochronie na podstawie Kodeksu cywilnego. W ustnym uzasadnieniu Sąd Najwyższy podkreślił, że zanieczyszczenie powietrza może naruszać, m.in. takie dobra osobiste jak: zdrowie, wolność lub prywatność.
Oznacza to, że skoro chronionym dobrem osobistym jest przykładowo zdrowie, to chcąc domagać się odszkodowania czy zadośćuczynienia w związku ze złą jakością powietrza, należy udowodnić związek przyczynowy pomiędzy szkodą w postaci uszczerbku na zdrowiu (spowodowanego złą jakością powietrza), a bezprawnym działaniem Skarbu Państwa czy prywatnych podmiotów polegającym na zanieczyszczeniu powietrza ponad przyjęte normy.
Gdyby Sąd Najwyższy uznał, że prawo do życia w czystym środowisko stanowi samodzielne dobro osobiste, to łatwiejsze byłoby dochodzenie roszczeń w związku z zanieczyszczeniem powietrza ponad dopuszczalne normy.
Prawo do życia w czystym środowisku
Oliwer Palarz (aktywista z Rybnickiego Alarmu Smogowego) wniósł w 2015 r. do Sądu Rejonowego w Rybniku pozew o zapłatę 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych z powodu zanieczyszczenia powietrza w Rybniku. Powód pozwał Skarb Państwa – Ministra Środowiska oraz Ministra Energii. Oliwer Palarz wskazał, że jest mieszkańcem Rybnika, na terenie którego w latach 2010-2015 były znacznie przekraczane dopuszczalne normy w powietrzu, takich substancji jak m.in. pył zawieszony PM10. Taki stan powietrza jest niezgodny z art. 13 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz.U.UE L Nr 152 s. 1). Znaczne zanieczyszczenie powietrza spowodowało naruszenie dóbr osobistych powoda. Naruszone zostały w szczególności: prawa do zdrowia, ochrony życia prywatnego i mieszkania, swobodnego przemieszczania się oraz życia w czystym środowisku.
W 2018 r. do sprawy przyłączył się Rzecznik Praw Obywatelskich. Rzecznik wskazał, że doszło do naruszenia prawa powoda do życia w czystym środowiska (czystego powietrza). Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił również, że możliwość korzystania z nieskażonego środowiska jest dobrem osobistym.
