Odpowiedzialność lekarza za błąd medyczny była przedmiotem postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2019 r. o sygn. akt III KK 212/18, który rozważył przesłanki odpowiedzialności karnej.
Kodeks karny oraz procedura karna nie zawierają norm, które bezpośrednio odnoszą się do lekarzy. Niemniej jednak niektóre z przepisów, z racji wykonywanego zawodu, mogą być złamane przez pracowników służby zdrowia. Art. 160 § 1 Kodeksu karnego definiuje przestępstwo konkretnego narażenia pacjenta na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu przez lekarza lub lekarza dentystę.
Art. 160 § 1 Kodeksu karnego
Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 czerwca 2019 r. o sygn. akt III KK 212/18 zwrócił nadto uwagę, że:
- fakt ciężkiej czy nawet śmiertelnej choroby pacjenta nie może prowadzić do obniżenia standardów opieki medycznej sprawowanej przez lekarza; okoliczność,
- okoliczność, iż pacjent cierpi na ciężką lub nieodwracalną chorobę nie wyklucza odpowiedzialności lekarza za błąd lekarski z art. 160 § 2 i 3 k.k.
Warunkami poniesienia odpowiedzialności karnej przez lekarza za przestępstwo z art. 160 § 2 i 3 k.k. są:
- fakt zaistnienia błędu w sztuce lekarskiej w procedurze leczniczej,
- istnienie związku przyczynowo-skutkowego między błędem a stanem narażenia pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, oraz
- możliwość przypisania tego czynu konkretnemu lekarzowi.
Przesłanki te, w ocenie Sądu Najwyższego, muszą wystąpić łącznie.
Przy typie nieumyślnym występku z art. 160 § 2 k.k. obiektywne przypisanie skutku sprawcy jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy zostanie dowiedzione, że pożądane działania alternatywne polegające na wykonaniu przez lekarza obowiązku, zapobiegłyby realnemu i znaczącemu (istotnemu) stopniowi tego narażenia.
Należy podkreślić, że pociągnięcie do odpowiedzialności lekarza z tytułu błędu lekarskiego jest możliwe również na gruncie prawa cywilnego. Odpowiedzialność lekarza ma wówczas charakter szerszy niż na gruncie prawa karnego. Przesłankami tej odpowiedzialności są: zdarzenie wyrządzające szkodę podczas udzielania świadczeń medycznych, powstanie szkody oraz związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szkodą a tym zdarzeniem.
Odpowiedzialność cywilna lekarza jest surowsza, niż odpowiedzialność karna, bowiem o ile na gruncie prawa karnego obowiązuje zasada domniemania niewinności oraz zasada rozstrzygania na korzyść oskarżonego wszelkich wątpliwości nie dających się usunąć. Na gruncie prawa cywilnego specyfiką „procesów lekarskich” bardzo często jest niemożliwość pozyskania wiedzy o pewności związku przyczynowego pomiędzy pogorszonym stanem zdrowia pacjenta a działaniem (zaniechaniem) lekarza. Niedoskonałość poziomu nauki i wiedzy medycznej powoduje, że można odwołać się jedynie do prawdopodobieństwa takiego związku (por. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 15 kwietnia 2015 r. sygn. akt I ACa 565/14).
Odpowiedzialność lekarza za błąd medyczny o charakterze dyscyplinarnym następuje natomiast na drodze postępowania przed sądem lekarskim. Dochodzona jest ona za działanie sprzeczne z zasadami Kodeksu Etyki Lekarskiej oraz z przepisami ustaw normujących wykonywanie zawodów medycznych tj. ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawy o izbach lekarskich.
