Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w wyroku sygn. akt IV P 189/20, LEX nr 3242147 rozstrzygał sprawę kwalifikacji zdarzenia – skręcenia kostki przez pracownika podczas wysiadania z pojazdu na parkingu przed zakładem pracy – czy podlega on jednak kwalifikacji jako wypadek przy pracy? Pracownik, jako powód, domagał się w powództwie ustalenia i sprostowania treści protokołu powypadkowego, w którym specjalna komisja powołana przez pracodawcę – zespół ds. zbadania przyczyn i okoliczności wypadku pracownika, nie zakwalifikowała zdarzenia jako wypadku przy pracy.
Wypadek przy pracy – stan faktyczny
W ramach uzasadnienia swojego stanowiska pracodawca powołał się na fakt, że do wypadku nie doszło ani w czasie pracy, ani w miejscu pracy. Parking, na którym doszło do zdarzenia należał do innego podmiotu i był on jedynie udostępniany pracownikom innych spółek – najemcom lokali użytkowych na zasadzie części wspólnych całego obiektu biurowego i nieruchomości na niej posadowionego. Nadto, powódka zgodnie z regulaminem pracy nie była już w strefie miejsca pracy, ale jeszcze przed miejscem pracy – do wypadku doszło przed zaewidencjonowaniem czasu pracy na podstawie karty pracowniczej. Istota stanowiska pozwanego pracodawcy sprowadzała się więc do ustalenia, że do wypadku doszło na terenie parkingu, do którego pozwany pracodawca nie ma tytułu prawnego i nie odpowiada za jego stan.
Żądanie sprostowania treści protokołu powypadkowego jest uzasadnione możliwością dochodzenia od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej jako: ZUS), na podstawie art. 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej jako: ustawa wypadkowa) dodatkowych świadczeń, np. jednorazowego odszkodowania dla ubezpieczonego, który doznał stałego bądź długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.
Zasiłek chorobowy (z ubezpieczenia wypadkowego lub chorobowego) zarówno przy wypadku przy pracy, jak i w drodze z lub do pracy, jest równe 100% podstawowego wynagrodzenia, a więc interes powódki dotyczył kwalifikacji zdarzenia jako wypadku przy pracy w celu żądania od ZUS wypłaty dodatkowego świadczenia na podstawie ustawy wypadkowej. Do wniosku o wypłatę dodatkowego świadczenia koniecznym jest dołączenie protokołu powypadkowego. Wobec powyższego żądanie ustalenia i sprostowania treści protokołu powypadkowego ma charakter majątkowy, bowiem jest ściśle powiązane z dodatkowym świadczeniem pieniężnym, a właściwie co do zasady o nim decyduje.
Definicja wypadku przy pracy
O kryterium decydującym o majątkowym bądź niemajątkowym charakterze prawa rozstrzygnął również Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 17 października 2019 r., sygn. akt III PZ 14/19:
Roszczenie majątkowe nie musi mieć charakteru pieniężnego. Żądanie – a tym samym sprawa, w której to żądanie jest rozpoznawane – ma charakter majątkowy wówczas, gdy zmierza
do realizacji prawa lub uprawnienia mającego bezpośredni wpływ na stosunki majątkowe stron, przy czym takimi sprawami mogą być zarówno sprawy o świadczenie, jak i o ustalenie oraz o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. O majątkowym charakterze roszczenia decyduje ścisłe powiązanie zasadniczego przedmiotu rozstrzygnięcia z mieniem lub – inaczej ujmując – bezpośredni wpływ rozstrzygnięcia na stan mienia powoda oraz bezpieczeństwo mienia.Stąd też, jeśli oczekiwania powoda, co do rozstrzygnięcia sądu, skierowane są bezpośrednio na zaspokojenie interesu ekonomicznego, to sprawa dotyczy praw majątkowych, jeżeli zaś zamiarem powoda jest ukształtowanie stosunków osobistych (…), to roszczenie ma charakter niemajątkowy, bo nie zmierza do bezpośredniego skutku ekonomicznego.
Definicja wypadku przy pracy zawarta jest w art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej. Zgodnie z tym przepisem:
„(…) za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
W myśl powołanej regulacji za wypadek przy pracy uznaje się zdarzenie, które jednocześnie spełnia następujące kryteria: jest nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz
lub śmierć oraz pozostaje w związku z pracą.
Należy przyjąć, że co do zasady skręcenie kostki wskutek złego postawienia nogi na nierówności chodnika jest zdarzeniem niespodziewanym, a więc nagłym. Ale kolejna przesłanka, dotycząca charakteru przyczyny powodującej uraz jako zewnętrznej, nie jest już tak oczywista. Należy rozważyć kwalifikację okoliczności, które wystąpiły w przedmiotowej sprawie, tj. (i) nierówność chodnika oraz (ii) złe postawienie nogi przez pracownika. Pierwsza z nich niezaprzeczalnie ma charakter zewnętrzny, bowiem nierówność chodnika miała bezpośredni wpływ na wywołanie urazu i była niezależna od pracownika. Złe postawienie nogi
przez pracownika jako przyczyna zewnętrzna może budzić zastrzeżenia i każdorazowo wymaga wyjaśnienia towarzyszących okoliczności.
Abstrahując od stanu faktycznego niniejszej sprawy, przyjmując, że chodnik był równy,
a uraz skręcenia kostki wywołało jedynie złe postawienie nogi przez pracownika, powstaje pytanie, czy przesłana zewnętrzności przyczyny sprawczej została spełniona?
Wypadenk przy pracy – czynniki zewnętrzne czy wewnętrzne
W doktrynie i judykaturze wskazuje się, że zewnętrzną przyczyną sprawczą zdarzenia może być każdy czynnik, który nie wynika z wewnętrznych właściwości człowieka i jest zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (zob. postanowienie SN z dnia 9 czerwca 2022 r., sygn. akt III USK 457/21, Legalis). Dlatego przyczyną zewnętrzną może być nie tylko narzędzie pracy, maszyna czy siły przyrody, ale także czynności samego poszkodowanego, np. potknięcie się, niefortunny odruch, nadmierny wysiłek (zob. postanowienie SN z dnia 23 lutego 2022 r., sygn. akt III USK 490/21, Legalis; postanowienie SN z dnia 23 marca 2021 r., sygn. akt III USK 89/21, Legalis). Natomiast uznanie za wypadek przy pracy wyklucza uraz lub śmierć na skutek działania wyłącznie przyczyn wewnętrznych, tkwiących w organizmie pracownika, takich jak: wady anatomiczne, stany chorobowe, skutki wcześniejszych urazów (zob. postanowienie SN z dnia 21 marca 2023 r., sygn. akt I PSK 97/22, Legalis; wyrok SN z dnia 1 lutego 2023 r., sygn. akt III USKP 66/22, Legalis; wyrok SN z dnia 19 lutego 2021 r., sygn. akt I USKP 15/21, Legalis; wyrok SN z dnia 26 września 2017 r., sygn. akt II UK 422/16, Legalis; wyrok SN z dnia 18 stycznia 2017 r., sygn. akt III PK 50/16, Legalis; postanowienie SN z dnia 30 września 2014 r., sygn. akt III UK 32/14, Legalis).
W omawianej sprawie wątpliwości budziło kryterium pozostawania zdarzenia w związku z pracą. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze słusznie odwołał się do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 7 lutego 2013 r., sygn. akt III UZP 6/12, który stanął na stanowisku, że ochrona ubezpieczeniowa wynikająca z ustawy wypadkowej obejmuje zdarzenia mające miejsce
na terenie zakładu pracy, także przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Wyróżnić należy zatem kryterium miejscowe oraz czasowe, a także (w dalszej kolejności, jeśli poprzednie kryteria zostaną spełnione) kryterium funkcjonalne.
Wypadek przy pracy a czas zdarzenia
Kryterium czasowe jest w judykaturze interpretowane rozszerzająco. Czas pracy w ujęciu art. 128 § 1 k.p. nie oznacza jedynie samego efektywnego świadczenia pracy, lecz rozumiany jest jako czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Takie zachowania jak poruszanie się i zaparkowanie pojazdu, którym pracownik przybył do zakładu pracy, opuszczanie tego pojazdu czy przemierzanie drogi z parkingu do miejsca wykonywania kolejnych czynności – należy traktować jako czynności wykonywane w sferze interesów pracodawcy, a więc już w czasie wykonywania pracy.
Wypadek przy pracy a miejsce zdarzenia
Kryterium miejscowe, ze względu na możliwość zajścia zdarzenia w trzech przestrzeniach:
(i) w pracy, (ii) droga z lub do pracy, (iii) bez związku z pracą, nie należy interpretować rozszerzająco. Ochrona ubezpieczeniowa na podstawie ustawy wypadkowej dotyczy co prawda wypadków w pracy oraz w drodze z lub do pracy, jednak każda z tych kwalifikacji determinuje inne świadczenia. Kwalifikacja przestrzeni, w której doszło do zdarzenia może budzić wątpliwości w przypadku, gdy zakład pracy jest wydzielony przestrzennie (np. samodzielny lokal użytkowy) na potrzeby danego pracodawcy w części budynku – wówczas miejscem pracy nie będą w takiej sytuacji części wspólne obiektu (korytarz, parkingi, windy).
Kryterium funkcjonalne ma charakter czynności, podczas których nastąpiło dane zdarzenie i ich związek z pracą (okoliczności wskazane w art. 3 ust. 1 pkt 1-3 ustawy wypadkowej) – służy bowiem (i to w drugiej kolejności) do oceny, czy dane zdarzenie ma charakter wypadku przy pracy. Związek z pracą nie ma charakteru absolutnego i może zostać zerwany, gdy na przykład pracownik w przeznaczonym na pracę czasie i miejscu wykonuje czynności tak bezpośrednio jak i pośrednio niezwiązane z realizacją jego obowiązków pracowniczych i czyni to dla celów prywatnych.
Podsumowanie
Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze, uwzględniając wszystkie powyższe rozważania, sporne miedzy stronami w procesie w zakresie wykładni prawa, prawidłowo dokonał oceny stanu faktycznego. Zdarzenie nie powinno zostać zakwalifikowane jako wypadek w pracy, bowiem do kwalifikacji zdarzenia jako wypadek w pracy nie zostało spełnione kryterium miejscowe. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze zauważył, że odpowiedzialność pracodawcy obejmuje należyte utrzymanie stanu technicznego dróg wewnętrznych i parkingów położonych na terenie zakładu, pozostających w jego zarządzie. Natomiast odpowiedzialność ta nie obejmuje dróg publicznych lub wewnętrznych, ale pozostających w zarządzie innych podmiotów. Strefą interesów pracodawcy nie jest miejsce wspólne, które dzieli on z innymi podmiotami, a także do którego nie ma on tytułu prawnego. Dopiero konkretna podstawa (prawna lub faktyczna) do związania miejsca wypadku z pracodawcą, uzasadnia kwalifikację zdarzenia jako wypadek w pracy.
Porównaj wpis – Spory sądowe
Apl. radc. Adrianna Marczak
