Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 lutego 2002 r. sygn. akt II CKN 803/99 stwierdził, że: Jeżeli wierzyciel spadkowy jest jednocześnie jednym ze spadkobierców dzielonego spadku (…) należy dopuścić możliwość rozstrzygnięcia w postępowaniu działowym również o stosunkach prawnych („rozliczeniach”) pomiędzy spadkobiercami, w związku z długiem spadkowym.
Dział spadku – postępowanie
Postępowanie spadkowe składa się z dwóch „części”. Najpierw ustala się, kto i w jakim udziale dziedziczy. Stwierdzenie nabycia spadku stwierdza sąd w postanowieniu lub notariusz, w notarialnym poświadczeniu dziedziczenia. Następnie dzieli się pomiędzy spadkobierców spadek w odpowiednich udziałach (proporcjach), ustalonym we wcześniejszym „stwierdzeniu nabycia spadku”. Tej drugiej części postępowania spadkowego dotyczy postanowienie Sądu Najwyższego sygn. akt II CKN 803/99.
W orzecznictwie sądowym i w doktrynie zgodnie uznaje się zasadę, że przedmiotem działu spadku są wyłącznie aktywa spadku. Nie są zaś objęte działem pasywa spadku (długi spadkowe). Pewne odstępstwa od tej zasady ustanawia art. 686 k.p.c., który wprowadza regulację wyjątkową i dopuszcza dodatkowe rozstrzygnięcia w postępowaniu działowym. Przepis ten pozwala rozstrzygać o istnieniu zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku. Art. 686 k.p.c. rozstrzyga również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków. Podziałowi podlegają również inne przychody poczynione na spadek, nakłady i spłacone przez spadkobierców długi spadkowe.
Podział długów spadkowych między spadkobiercami następuje z mocy prawa. Jest następstwem dokonanego działu aktywów spadku w postępowaniu działowym i następuje stosownie do wielkości udziałów spadkowych poszczególnych spadkobierców.
Wierzyciel spadkowy – orzeczenie II CKN 803/99
Odmienność rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w postanowieniu z dnia 5 lutego 2002 r. sygn. akt: II CKN 803/99 względem tych zasad polega na tym, że Sąd Najwyższy dopuścił możliwość rozstrzygnięcia także rozliczeniach pomiędzy spadkobiercami, które nie mieszczą się literalnie w dyspozycji art. 686 k.p.c. W sprawie tej spadkobiercami było wyłącznie rodzeństwo po matce, a jedno z nich miało wierzytelność pieniężną do zmarłej matki, w konsekwencji do „spadku”. Sąd Najwyższy wyrażając taki pogląd w sprawie przedmiotu i zakresu postępowania o dział spadku przytoczył dwa argumenty:
- cel i istota działu spadku – dział spadku ma ukształtować wszelkie stosunki prawne między spadkobiercami;
- ekonomia postępowań sądowych – w postępowaniu o dział spadku istnieje praktyczna potrzeba zaniechania stwarzania podstaw do mnożenia postępowań sądowych.
W konsekwencji Sąd Najwyższy zaakceptował rozliczenie pomiędzy rodzeństwem w postępowaniu działowym także wierzytelności wierzyciela spadku, który jednocześnie jest jednym ze spadkobierców.
Pogląd Sądu Najwyższego jest krytycznie oceniany przez doktrynę. „Pogląd ten należy uznać za nieprawidłowy. Skoro przedmiotem działu, niezależnie od tego, kto uczestniczy w postępowaniu, powinny być wyłącznie aktywa”.(Manowska Małgorzata (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II Manowska Małgorzata (red.), Opublikowano: LEX/el. 2020).
